Για τον Πέρη 2

Σήμερα το πρωί έγινε το εξάμηνο μνημόσυνο του Πέρη Ιερεμιάδη, στο μετόχι του Παναγίου Τάφου στην Πλάκα. Στο μετόχι ο Πέρης εκκλησιαζόταν αδιαλείπτως από το 1972 έως και την κοίμησή του.

Αυτοί οι έξη μήνες που πέρασαν ήταν για όσους τον γνώρισαν μια συνεχής άσκηση. Μια άσκηση να μάθουν να ζουν με την μνήμη του Πέρη, και χωρίς την παρουσία του.
Από τον θάνατό του είναι η πρώτη φορά που δοκιμάζω να γράψω γι' αυτόν. Παραμένει δύσκολο και μάλλον αδύνατο.
Την δική μου αδυναμία την ώρα που οι λιγοστοί φίλοι τρώγαμε τα κόλλυβα του Πέρη ήρθε να καλύψει ο καλός μου φίλος Σπύρος Γιανναράς χαρίζοντας μου τα παρακάτω λόγια:

Όταν ο Αντόν Πάβλοβιτς Τσέχωφ έφυγε από τη ζωή μια πεταλούδα της νύχτας, σταχτιά και τεράστια σε μέγεθος, μπήκε από το ανοιχτό παράθυρο στο δωμάτιο κι άρχισε να χτυπιέται με βία στο ταβάνι, στη λάμπα, σαν να ψυχορραγούσε. Μια μέρα πριν από τον θάνατο του Πέρη Ιερεμιάδη μια μεγάλη μαύρη πεταλούδα ήρθε και κάθισε για αρκετή ώρα δίπλα του στο σπίτι του στην Αίγινα, κάτω από το ανοιχτό υπόστεγο, όπου είχε ξαπλώσει για τον μεσημεριανό του ύπνο. "Τι όμορφη σκοτεινή πεταλούδα¨, έλεγε λίγο μετά, "αύριο που θα ξανάρθει θα τη ζωγραφίσω". Όμως η πεταλούδα δεν είχε έρθει για να την ζωγραφίσει, αλλά για να τον προϋπαντήσει εκ μέρους του Αντόν Πάβλοβιτς στα φωτεινά δωμάτια του ουρανού. Έκτοτε ζουν κι οι δυο μαζί μας, πλάι μας, μαζί με όλους τους αγαπημένους μας νεκρούς και τους λατρεμένους δασκάλους που πέρασαν από τον κόσμο αυτό πριν συναντηθούν στον άλλο.

Περί δαιμονίων και άλλων τινών

Την δύναμη της ευαισθησίας και της όποιας ευφυίας μας την αναπτύσσουμε αποκλειστικά και μόνο μέσα μας, στον πυρήνα της πνευματικής μας ζωής.

Το πάθος της ανάγνωσης αυξάνεται μαζί με την ευαισθησία μας αυτή. Καλλιεργείται από τα κείμενα αναπτύσσοντας τον πνευματικό μας ορίζοντα.
Μέσα στο πάθος της ανάγνωσης και την τέρψη που αυτή προκαλεί, η προτίμηση μας στρέφεται στα βιβλία των παλαιών.
Από τον καιρό ακόμα που κουβαλούσα μόνο την ιδιότητα του αναγνώστη η προτίμησή μου είχε ονοματεπώνυμο: Φιοντόρ Μιχαήλοβιτς Ντοστογιέφσκι

Σήμερα είμαι ευτυχής! Πήρα στα χέρια μου το πρώτο αντίτυπο από την μετάφραση των Δαιμονισμένων του Φ. Ντοστογιέφσκι. Κατορθώνω ένα από τα όνειρά μου. Ένα από τα ταπεινά όνειρα που μπορεί να έχει ένας εκδότης. Χρόνια αναζητούσα τον ιδανικό μεταφραστή και πριν τρία χρόνια τον βρήκα στο πρόσωπο της Ελένης Μπακοπούλου. Τον περασμένο Απρίλιο μου παρέδωσε ολοκληρωμένη την μετάφρασή της. Μία εξαιρετική μετάφραση και για όσους γνωρίζουν μία ταπεινή μετάφραση.
Σήμερα είμαι ευτυχής!

Όταν το 1871 πρωτοδημοσιεύτηκαν οι «Δαιμονισμένοι», το κατεξοχήν πολιτικό και προφητικό μυθιστόρημα του Ντοστογιέφσκι, θύελλα αντιδράσεων ξέσπασε στους λογοτεχνικούς και πολιτικούς κύκλους της Ρωσίας. Μια τεράστια συζήτηση άνοιγε κι ένας πόλεμος κηρυσσόταν εναντίον του «μεταμελημένου» πρώην θανατοποινίτη και πρώην κατάδικου της Σιβηρίας. Τα γεγονότα που βρήκαν απήχηση στο μυθιστόρημα ήταν η «υπόθεση Νιετσάγεφ», η δραστηριότητα της οργάνωσης «Λαϊκή εκδίκηση» κι η δολοφονία από πέντε μέλη της του φοιτητή της Γεωπονικής Ακαδημίας Ι. Ι Ιβανόφ. Το ενδιαφέρον του Ντοστογιέφσκι τράβηξαν οι ιδεολογικές και οργανωτικές αρχές των μηδενιστών, οι συνεργοί στο έγκλημα και η προσωπικότητα του αρχηγού τους Σ. Γ. Νιετσάγεφ. Το ιδεολογικό υπόβαθρο, λίγο ως πολύ, ο συγγραφέας το γνώριζε. Πολύ πριν αναγνωριστεί ως ιδιοφυία των ρωσικών γραμμάτων και πολύ πριν στραφεί στον ιδιότυπο πανσλαβισμό του και στην αναζήτηση του Θεού, υπήρξε κι ο ίδιος μέλος επαναστατικού ομίλου και μάλιστα της ακραίας εκδοχής του. Και δεν σταμάτησε ποτέ να παρακολουθεί προσεχτικά τα δρώμενα στους κύκλους του επαναστατικού κινήματος και των διανοούμενων εμιγκρέδων της Ευρώπης.

Οι «Δαιμονισμένοι» δεν ήταν ένα έργο που του δόθηκε εύκολα. Το εισαγωγικό κεφάλαιο, με το οποίο ποτέ δεν έμεινε πραγματικά ευχαριστημένος, τον δυσκόλεψε τόσο που κάποια στιγμή βρέθηκε να δουλεύει από το τέλος προς την αρχή, όπως εκμυστηρευόταν στα γράμματά του για το πρώτο κομμάτι που έδωσε στο περιοδικό.

Η ιστορία των «Δαιμονισμένων» εξελίσσεται με επίκεντρο την «αμφιλεγόμενη» προσωπικότητα του μηδενιστή Πιοτρ Βερχοβένσκι (Νιετσάγεφ), και την αινιγματική και δαιμονική φιγούρα του Νικολάι Σταβρόγκιν («κακός… προσωπικότητα τραγική, χαρακτήρας που ξεχωρίζει εξαιρετικά με την ιδιομορφία του, αλλά χαρακτήρας ρωσικός… Τον πονάω», δηλώνει ο συγγραφέας, που βαθιά μέσα του κρύβει έναν Σταβρόγκιν -όπως υποστηρίζει στο ομώνυμο εξαιρετικό άρθρο του ο Μπερντιάγεφ).
Τις δυο αυτές δαιμονικές φιγούρες πλαισιώνουν ο φιλελεύθερος-ιδεαλιστής και πατέρας τού μηδενιστή, ο Στεπάν Τροφίμοβιτς, και οι «ιδεολόγοι» (Σάτοφ, Κυρίλλοφ, Σιγκαλιόφ) τους οποίους «συνέθλιψε» η ιδέα (του «λαού θεοφόρου», του ανθρωπόθεου, του εξισωτισμού, αντιστοίχως).
Και γύρω από αυτούς, τραγικές φιγούρες οι γυναίκες. Τρεις γυναίκες κι ο «απόλυτος», «θανατηφόρος» έρωτάς τους για τον Σταβρόγκιν, ο ανταγωνισμός, η στωικότητα, η περηφάνια, το πάθος των οποίων αποτελούν πλούσιο υλικό για μελέτη του γυναικείου ψυχισμού.

Ο λογοτεχνικός κόσμος του Ντοστογιέφσκι είναι ταραγμένος, ανησυχητικός, καταστροφικός. Θα έλεγε κανείς ότι η «απλή ζωή» φέρνει στον συγγραφέα πλήξη. Το ενδιαφέρον του κεντρίζεται από τη στιγμή που θα εκδηλωθούν τα παράδοξα της ψυχής, από τη στιγμή που οι ήρωές του θα αφήσουν το τέρας της ψυχής να αναδυθεί και να τους τραβήξει τελεσίδικα στα βάθη της αβύσσου.
Οι ήρωές του είναι «μοιραίοι», στο καλό ή στο κακό. Οι χαρακτήρες που κυκλοφορούν στα μυθιστορήματά του είναι πένητες ή άρχοντες, «ξεχασμένοι», δαιμονισμένοι, μεγάλοι αμαρτωλοί, εγκληματίες, -παθιασμένοι όμως σε κάθε περίπτωση. Κι ωστόσο κανένας από αυτούς δεν είναι αποκλειστικά και μόνο πλάσμα μιας καλπάζουσας φαντασίας. Ο Ρασκόλνικοφ, οι Καραμάζοφ, ο Βερχοβένσκι και ο Σταβρόγκιν, η Ναστάσια Φιλίπποβνα κι άλλοι πολλοί είχαν το πρωτότυπό τους στην πραγματική ζωή, (με εξαίρεση ίσως τον «ιδανικό» χαρακτήρα του πρίγκιπα Μίσκιν).
Ο συγγραφέας απλώς τους εισήγαγε στον κόσμο της μυθοποιίας και μέσω αυτής προσπάθησε να καταλάβει την ψυχή τους. Αναζήτησε τις βαθύτερες αιτίες του πάθους τους, του λόγου που ωθεί τους ανθρώπους στα άκρα, άνθρωπος των άκρων κι ο ίδιος. Ό,τι πίστεψε το πίστεψε με πάθος, ό,τι πολέμησε το πολέμησε με πάθος, ακόμα κι αν αυτό τον έφερε αντιμέτωπο με το ρεύμα και με πολλούς από τους αγαπημένους του φίλους ή συνεργάτες.
Κατεξοχήν μαχόμενος συγγραφέας, θέλει να καταλάβει και να πάρει θέση. Γι’ αυτό ίσως και δίνει ελάχιστη σημασία στην «καλολογία» της γλώσσας, που συχνά η δυσκολία της έγκειται στο ανορθόδοξο της σύνταξης, αυτοσχέδιας και εσφαλμένης κάποιες φορές.
Η βασική του μέριμνα είναι το νόημα. Το νόημα που προσπαθούν να «διαβάσουν», πάλι και πάλι, οι καινούργιες γενιές κριτικών και ιστορικών της λογοτεχνίας, προσθέτοντας κι από λίγο στον τεράστιο όγκο της βιβλιογραφίας για τον Ντοστογιέφσκι, και προσπαθούν να αποδώσουν οι ανά τον κόσμο μεταφραστές του προσαρμοζόμενοι στις απαιτήσεις της ζωντανής, εξελισσόμενης γλώσσας.
Τις απαιτήσεις αυτές και τις ανάγκες του νεότερου αναγνωστικού κοινού λαμβάνοντας υπ’ όψιν η Ίνδικτος αποφάσισε να αποτολμήσει μια νέα, πλήρη, συνοδευόμενη από σχόλια έκδοση των απάντων του.